پرسش :

اقسام و انواع غیبت چیست؟


پاسخ :
ممکن است برخی تصور کنند که غیبت تنها بوسیله زبان است، در حالى که با توجه به مفهوم غیبت [اظهار عیوب پنهانى که اگر صاحبش بشنود ناراحت مى شود]، این کار تنها بوسیله زبان صورت نمی گیرد. غیبت ممکن است به وسیله زبان، یا از طریق قلم، و یا حتى اشارات دست، چشم و ابرو انجام شود، گاه ممکن است غیبت در لباس جدى و یا طنز انجام شود، و چه بسیار گناهانی که در لباس شوخى و طنز انجام مى شود، که خطرناک تر از گناهان در لباس جدى است. چرا که انسان در فضای شوخى و طنز، با احساس آزادى بیشتر، مطالبى را بیان می کند که در بیان جدى قدرت گفتن آنها را ندارد.

افزون بر این، گاه غیبت با تعبیرات صریح (به اصطلاح دلالت مطابقى و تضمّنى) انجام مى گیرد، و گاه به دلالت هاى التزامى و با تعبیراتى، ابلغ من التّصریح بیان می شود، مثلا هنگامى که سخن از مؤمنى به میان مى آید، مى گوید: بگذریم، که شرع مقدس در اینجا دهان ما را بسته است و با این تعبیر نشان مى دهد که او مرتکب گناهان زشتى شده که چه بسا اگر صریحاً بیان مى شد، چندان مهم تلقی نمی شد، اما چون با اشاره اجمالى بیان مى شود، ذهن مخاطب را متوجه هر گناهی می کند.

یا این که مى گوید: «فلان کس داراى صفات بسیار خوبى است، ولى ...» سپس سکوت مى کند. و گاه در مقام خیرخواهى و دلسوزى مى گوید: «خداوند عاقبت فلان کس را به خیر کند». یا مى گوید: «من از عاقبت او سخت بیمناکم». در واقع گناه را در لباس طاعت عرضه مى کند. و به گفته بعضى از بزرگان مرتکب گناه مضاعفى مى شود، هم غیبت و هم ریاکارى، غیبت از این نظر که با گفتاری سر بسته، معایب زیادى را به طرف نسبت داده و ریاکارى از این نظر که مى خواهد بگوید من اهل غیبت نبوده و مطیع فرمان پروردگار هستم.

منبع: اخلاق در قرآن‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم‏، 1377 ش،‏ چاپ اول‏، ج 3، ص 110.